نگهداري و يا اهدا در خانواده‌هايي که ضريب خطر  بدخيمي بالا دارند:

   برخي از پزشکان معالج به خانواده‌هاي که داراي سابقه بدخيمـي هستنـد و يـا فرزنـد مبتلا به بيماري بدخيم و يا برخي از نارسايي‌هاي ژنتيکي دارند، پيشنهاد مي‌کنند تا خون بند ناف فرزندي را که در آينده به دنيا خواهد آمد نگهداري کنند، زيرا چنانچه فرزند بيمار نيازمند پيوند مغز استخوان باشد، شايد بتوان از سلول‌هاي نگهداري شده برادر و يا خواهر اين بيمار به شرط تطابق HLA استفاده کرد. چنانچه نمونه برادر و يا خواهر مناسب بيمار نباشد، خانواده مي‌تواند نمونه خود را به بانک عمومي اهدا و متقاضي جستجوي نمونه مناسب از نمونه‌هاي موجود در بانک‌ها باشند تا نمونه مناسب يافت شود.

نگهداري و يا اهدا در خانواده‌هايي که ضريب خطر  بدخيمي پايين دارند:

    خوشبختانه اغلب خانواده‌ها در اين گروه قرار مي‌گيرند و بيشترين متقاضيان بانک‌هاي خانوادگي نيز در اين گروه قرار دارند. نگهداري خون بند ناف توسط اين گروه را مي‌توان يک آينده‌نگري دانست. در حال حاضر تعداد افراد متقاضي نگهداري خون بند ناف در بانک‌هاي دولتي و خانوادگي افزايش چشمگيري داشته به طوري که مي‌توان در آينده نزديک اعلام کرد که نمونه مناسب جهت پيوند در بانک وجود دارد.

نگهداري و يا اهدا جهت بيمار خاص:

    در اين گونه موارد بيمار از پيش مشخص شده است. با انجام آزمايش HLA بر روي خون بند ناف خاص به صورت اورژانس و ارزيابي تطابق ژنتيکي بين دهنده و گيرنده، در صورت مناسب بودن نمونه جهت پيوند، سلول‌هاي خون بند ناف نوزاد جهت بيماری که متقاضی پیوند است نگهداري مي‌شود. در اين گونه موارد گاهي تعيينHLA  قبل از تولد نيز انجام مي‌شود به طور مثال با دانستن HLA مادر باردار و همسر او تا حدي مي‌توان ضريب تطابق بين بيمار و دهنده آتي را محاسبه کرد. از روش‌هاي تهاجمي مانند آمنيوسنتز نيز مي‌توان جهت تعيين HLA قبل از تولد استفاده نمود که به هيچ وجه توصيه نمي‌شود. 

شرايط زايمان

نوع زايمان؛ طبيعي يا سزارين

    خونگيري از وريد بند ناف انجام مي‌شود و تجربه نشان داده است در زايمان طبيعي، نمونه خون بند ناف داراي حجم بيشتر و تعداد سلول بيشتري نسبت به زايمان سزارين است.

    در زايمان طبيعي خونگيري داخل رحمـي اسـت و بـه علت انقباضات رحم جهت بيرون راندن جفت به خارج رحم، اين انقباضات به مانند يک پمپ طبيعي عمل کرده و باعث تخليه تقريباً کامل خون جفت مي‌شود. در اين گونه موارد احتمال مخلوط شدن خون جنين با خون مادر بسيار کم است. در زايمان طبيعي ميزان آلودگي نسبت به زايمان سزارين کمي بيشتر است زيرا بند ناف از کانال زايمان عبور و خارج مي‌شود لذا در زايمان طبيعي خونگير بايد شرايـط سترونـي را کـاملاً رعايت کنند تا احتمال آلودگي به حداقل برسد.

    در زايمان سزارين خونگيري مي‌تواند داخل رحمي (قبل از جداشدن جفت از ديواره رحم) و يا خارج رحمي باشد يعني پس از جدا شدن جفت از ديواره رحم و خروج از بدن مادر. در اين گونه موارد خونگيري داخل رحمي نسبت به خارج رحمي ارجح است زيرا هنوز ارتباط جفت و رحم مادر برقرار است و خون بيشتري جمع‌آوري ميشود.

    در خونگيري خارج رحمي نيز ميزان خون جمع‌آوري شده نسبت به حالت‌هاي ديگر کمتر است، زيرا بر اساس نيروي جاذبه به علت تفاوت ارتفاع، خون از جفت به سمت کيسه جمع‌آوري در جريان است. در اين نوع خونگيري احتمال اختلاط خون مادر و جنين نسبت به حالت‌هاي ديگر بيشتر است زيرا جفت کنده شده و آسيب‌ديده است. منطقه کلامپ زدن بند ناف و زمان کلامپ کردن نيز در ميزان خون جمع‌آوري شده مؤثر است.

    در مورد نوزاداني که نارس بوده و يا نوزاداني که تولد زودرس داشته‌اند، کلامپ سريع مي‌تواند باعث آنمي در نوزاد گردد. در حال حاضر در برخي از بانک‌ها اعلام شده است از نمونه‌گيري از اين گونه نوزادان اجتناب گردد كه شايد به علت احتمال آنمي آتي نوزاد باشد.

    خون جفت بايد در مدت 3 تا 5 دقيقه جمع‌آوري شود زيرا پس از اين مدت زمان، احتمال لخته شدن خون در جفت و بند ناف افزايش پیدا می کند. ميزان خون بند ناف جمع‌آوري شده تقريباً 50 تا 150 ميلي‌ليتر است که اين ميزان بستگي به نوع خونگيري، نوع زايمان، حجم و وزن جفت و ديگر شرايط ناشناخته دارد.

    براساس مقاله ای که در مجله زنان و زایمان آمریکا چاپ شده،  چنانچه از طريق شريان بند ناف نرمال سالين استريل به جفت تزريق شود، ميزان خون جمع‌آوري شده به طور متوسط به 174 ميلي‌ليتر مي‌رسد(در حالت عدم تزريق نرمال سالين به طور متوسط 74 ميلي‌ليتر) و تعداد سلول نيز افزايش خواهد يافت.

    به طور خلاصه مي‌توان گفت خونگيري داخل رحمي نسبت به خونگيري خارج رحمي ارجحيت دارد.

مزیت خون بند ناف:

    سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف نسبت به سلول‌هاي مغـز استخـوان و خـون محيطـي، داراي مزایایی است از جمله:

• - عدم وجود خطر براي مادر و نوزاد
• - جمع‌آوري آسان بدون درد براي مادر و يا نوزاد
• - افزايش شانس يافتن دهنده پيوند و نيز افزايش تعداد دهندگان به علت تحمل دو آلل نا منطبق(بر مبناي نوع بيماري سازگاري متفاوت است) به هنگام پيوند نسبت به پيوند مغز استخوان که بايد تطابق کامل وجود داشته باشد.
• - کاهش احتمال رد پيوند ناشی ازGVHD. به دلیل تعداد کم سلول‌هايT  و سازمان نيافته بودن اين سلول‌ها در خون بندناف.
• کاهش احتمال آلودگي ويروسي نظير CMV و EBV.
• - عدم انصراف دهنده به علت درد و يا بيماري و يا رضايت وي به هنگام اهدا.
• - تبادل اطلاعاتي بين بانک‌هاي مختلف در کشورهاي عضو نت کورد.

محدوديت‌هاي خون بند ناف:

• بزرگترين و مهم‌ترين محدوديت خون بند ناف اين است که در برخي موارد يک واحد خون بند ناف جهت پيوند به کودک با وزن بالا و يا در اکثر موارد جهت يک بيمار بالغ کافي نيست. حداقل ميزان سلول مورد نياز جهت پيوند،  20 الی 30 ميليون سلول به ازاي هر کيلوگرم وزن بيماراست که اين تعداد سلول بنا بر نوع بيماري و تطابق آلل‌ها تا بيش از دو برابر نيز افزايش خواهد يافت.
• تعداد سلول های بنیادین خونساز خون بند ناف بسيار کمتر از مغز استخوان است و بسياري از نمونه‌هاي خون بند ناف به علت تعداد سلول کم غير قابل استفاده اعلام می شوند. لذا بانک‌ها همگي سعي بر نگهداري نمونه با شمارش سلولي بالا دارند.
• احتمال بسيار پايين انتقال نارسايي‌هاي ژنتيکي از دهنده به گيرنده پيوند.
• نيـاز بـه زمـان طولاني‌تر نگهداري بيمار در مرکز پيونـد نسبـت بـه مغـز استخوان جهت تاييد موفقيت پيوند.
• بر خلاف استفاده از مغز استخوان و يا استفاده از خون محيطي که نمونه‌گيري را مي‌توان به دفعات تکرار کرد، نمونه‌گيري خون بند ناف يک مرتبه است و غير قابل تکرار و فرصتي است که تکرارپذيري ندارد.

چه ضرورتي بر ايجاد بانک خون بند ناف است؟

    از آن جايي که جمع‌آوري، جداسازي، نگاهداري و آزادسازي خون بند ناف بسيار پرهزينه بوده و احتمال استفاده از يک واحد خون ذخيره شده بسيار کم است، اين سؤال هميشه مطرح مي‌شود که چه ضرورتي بر ايجاد بانک خون بند ناف است؟ سؤالي که در تمام کشورها بحث‌ برانگيز بوده و موافقان و مخالفان را رو در رو قرار داده و آن‌ها را به چالش وا مي‌دارد. موافقان حضور بانک بند ناف، اکثراً از تيم پزشکي و تيم‌هاي وابسته بوده که وظيفه خود را نجات جان بيمار به هر نحوي و به هر قيمتي مي‌دانند.

 در چه مواردي مي توان از سلول‌هاي بند ناف استفاده کرد؟

به طور کلي در حال حاضر بيشترين استفاده از سلول‌هاي خون بند ناف در بیماری هایی است که منشاء خونی دارند از قبیل لوسمي‌هاي اطفال و نارسايي‌هاي خوني غير بدخيم اطفال .

فعاليت بانک‌هاي خون بند ناف در ايران:    

 بانک خون بندناف بیمارستان شریعتی:   اولين بانـک خـون بنـد ناف در ايران در سال 1382 در بيمارستان شريعتي تهران در مرکز پيوند مغز استخوان آن بيمارستان(http://horcsct.tums.ac.ir)  تاسيس شد. فعاليت اين بانک از نوع دولتي بوده و خون بند ناف نوزاداني که در بيمارستان شريعتي به دنيا مي‌آيند با رضايت والدين جمع‌آوري و نگهداري مي‌گردد و جهت بيماران نيازمند اين مرکز استفاده مي‌شود.

    بانک هایبرید خون بند ناف رويان: در تهران به عنوان دومين بانک در کشور و اولين بانک خصوصي در ايران فعاليت خود را در سال 1385 شروع کرد. اين بانک با گسترش فعاليت خود در اکثر استان‌هاي کشور داراي نمايندگي جهت عقد قرار داد و جمع‌آوري خون بند ناف در آن استان‌ها و ارسال به تهران است. اين بانک (www.rsct.ir) اطلاعات لازم را در زمينه شرايط مادر و شرايط عقد قرار داد، به اطلاع والدين مي‌رساند. هر چند اين بانک عنوان خصوصي را دارد ولي با رضايت والدين اطلاعات ژنتيکي فرزند در بانک اطلاعاتي ثبت شده و در موارد ارجاع مراکز پيوند به بانک، جستجو جهت يافتن مورد مناسب آغاز و چنانچه نمونه و يا       نمونه هاي مناسب يافت شود به طور محرمانه به اطلاع مرکز پيوند رسانده مي‌شود و مرکز پس از انتخاب نمونه و اطلاع به بانک، با خانواده صاحب نمونه موضوع را مطرح مي‌کند. به شکر خداوند در 90% موارد خانواده رضايت بر اهداي نمونه نموده و در 8% موارد خانواده اعلام رضايت را منوط بر دريافت هزينه‌هاي پرداخت شده کرده اند که خود بانک تقبل پرداخت را مي‌کند. تنها در 2% موارد، خانواده اعلام رضايت  نکرده اند. به جرات مي‌توان گفت اين گونه فعاليت بانک خصوصي در دنيا منحصر به فرد و بي‌سابقه است. 

    بانک عمومی خون بند ناف رویان نيز به عنوان سومين بانک در سال 1388 در کنار بانک خصوصي بند ناف رويان فعاليت خود را آغاز کرده است. اين بانک نيز با رضايت والدين خون بند ناف نوزادان را از برخي از بيمارستان‌هاي تهران جمع‌آوري و نگهداري مي‌نمايد.

    بانـک خـون بنـد ناف سازمان انتقال خون ایران: این متعلق به سازمان انتقال خون ايران در سال 1389 فعاليت خود را آغاز کرده است. اين بانک در سازمان مرکزي انتقال خون در تهران قرار داشته و خون بند ناف نوزادان را با رضايت والدين از برخي از بيمارستان‌هاي تهران جمع‌آوري و نگهداري می کند.

به نظر مي‌رسد جهت پيشرفت و بهبود فعاليت بانک‌ها از نظر کميت و کيفيت نمونه‌هاي جمع‌آوري و نگهداري شده، ارتباط بين بانک‌ها با مراکز پيوند و ايجاد يک شبکه ارتباطي بسيار ضروري است. از اين رو بايد بر تامل و همکاري بين اين بانک‌ها افزود. اميد آن است مراکز ديگر که در شرف انجام فعاليت پيوند آلوگرافت مغز استخوان هستند. نظير بيمارستان طالقاني و بيمارستان امام خميني و ديگر مراکز، فعاليت خود را شروع کرده و گامي بسيار بزرگ در ارتقاي سلامت جامعه بردارند و ارتباط بانک‌ها با اين مراکز روز به روز بيشتر گردد تا اين بانک‌ها رسالت تاسيس خود را به مرحله عمل رسانند.

پایان مطلب/