اولین بخش مستقل پیوند کودکان ایران در بیمارستان شریعتی سال 1385 با مدیریت ایشان راه اندازی شد که تا سال 1395 برای حدود 1200 کودک پیوند سلول های بنیادی خونساز انجام شد و پس از آن با تصمیم مسئولین دانشگاه، مرکز پیوند کودکان در بیمارستان مرکز طبی در شهریور 1395 راه اندازی شد. از آن زمان تاکنون، در بیمارستان فوق تخصصی کودکان مرکز طبی برای صدها کودک پیوند صورت گرفته است.

آقای دکتر لطفا برای ما از تحولاتی که در زمینه خون بندناف از گذشته تا کنون اتفاق افتاده بفرمایید.

در مورد بندناف یک تغییر دیدگاهی در حال اتفاق افتادن است. دهه 80 و 90 میلادی منتهی به سال 2000، پیوند از خون بندناف بسیار رشد کرد. افزایش پیوند از سلول های بنیادی خونساز، ایجاد بانک های متعدد ذخیره سازی خون بندناف را در دهه نود میلادی بین سال های 2000 تا 2010 سبب شد. اما بعد از سال 2010 تا کنون، با توجه به گسترش پیوند از افراد نیمه سازگار خانواده، عملا با کاهش بسیار واضح پیوند سلول های بنیادی خونساز از طریق بندناف شاهد هستیم.

اما اتفاق دیگری هم افتاده است.هر چند مصرف سلول های بنیادی خون بندناف در امر پیوند سلول های بنیادی خونساز که مربوط به رشته خون و سرطان است،  در دنیا و ایران کم شد اما خود بندناف و محصولات حاصل از آن، بیشتر شناخته شد و استفاده از محتویات خون بندناف کاربردهای دیگری پیدا کرد.

لطفا موارد استفاده و کاربردهای جدید آن را بیان فرمایید.

ابتدا خون بندناف شناخته شده بود و فقط پیوند سلول های بنیادی خونساز با آن انجام می شد اما سایر رشته های پزشکی هم به تدریج به سمت استفاده از آن آمدند. رشته های پوست، غضروف و استخوان، اعصاب و ... از داخل خون بندناف سلول های بنیادی دیگری مانند سلول های بنیادی مزانشیمال جداسازی کردند. سلول های سیستم ایمنی مانند سلول های NK  )سلول های کشنده طبیعی: لنفوسیت هایی از دستگاه ایمنی بدن که در ایمنی سلولی و ایمنی ذاتی دخیل هستند) جداسازی شد. در نتیجه متوجه شدند بندناف کارش فقط محدود به پیوند سلول های بنیادی خونساز نبوده و پنجره جدیدی رو به دنیایی بزرگتر باز شد که از محتویات خون بندناف بتوانند در رشته های دیگر پزشکی استفاده کنند.

این بزرگترین اتفاقی بود که برای خون بندناف افتاد و اوج آن در دو سال اخیر بوده و به تدریج در حال دریافت مجوزهای بین المللی برای انجام کارآزمای بالینی و طرح های بزرگ در خارج از کشور و ایران است. این اتفاق خیلی مهم بود و می توان نام آن را تغییر بزرگ در نحوه استفاده از خون بندناف گذاشت.

استفاده از محصولات زایمانی هم آیا تغییری کرده است؟

بله. قسمت دوم اتفاقی که افتاد این بود قبلا به محصولاتی که همراه جفت هنگام زایمان خارج می شد، زباله یا ضایعات زایمانی می گفتند. اما الان متوجه شده اند که از همین ها میزان زیادی محصول می توان ساخت. سال گذشته در جشن بزرگداشت روز جهانی خون بندناف هم اعلام کردم که الان نیاز داریم نه تنها خون بندناف و سلول های داخلش بلکه آنچه که به ضایعات و زباله های زایمانی معروف شده به عنوان محصولات زایمانی فرآوری شود و فرآوری شده آن فروخته شود . این کار هم باعث کارآفرینی می شود وهم محصول دانش بنیان تولید می کند . حتی پیشنهاد تاسیس پالایشگاه محصولات زایمانی را دادم که خون بندناف فقط یک بخش از آن است.

وضعیت سرطان در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

اگر آمار ارائه شده را در نظر بگیریم، شیوع سرطان در ایران بالاتر از آمارهای جهانی نیست. اما اگر بخواهیم نسبت به خودمان در 60 یا 70 سال گذشته مقایسه کنیم بله، با رشد شیوع سرطان مواجه هستیم. علت هم این است که در گذشته یک جامعه روستایی و کشاورزی بودیم وکمتر با مواد شیمیایی کار داشتیم. اما الان جامعه، صنعتی و شهری شده و گسترش بیماری ها دور از انتظار نیست.

پیوند سلول های بنیادی خونساز چه کمکی به درمان بیماری های خونی کرده است؟

بیماری های مختلفی با پیوند سلول های بنیادی خونساز درمان می شوند. بیماری های خونی بدخیم مثل سرطان های خون، بیماری های خونی غیر بدخیم مانند تالاسمی ماژور و نارسایی مغز استخوان. بیماری های نقص سیستم ایمنی ارثی که خیرا زیاد هم شده و بیماری های متابولیک ارثی هم با پیوند درمان می شوند.

قطعا کسی که بیماری متابولیک ارثی مثل MPS ) بیماری موکوپلی ساکاریدوزاز نوع بیماری‌های ژنتیکی - متابولیکی است که با توجه به عدم شیوع بالای آن در دنیا، جزء بیماری‌های نادر محسوب شده است( دارد، اگردر سه ماهگی مراجعه کند قطعا با بچه ای که 4 ساله است و همه علائم بیماری در او بروز پیدا کرده، متفاوت است. در بیماری های نقص ایمنی ارثی و متابولیک یا غیر بدخیم هرچه سریعتر پیوند انجام شود، پاسخ به درمان بهتر است. درباره بیماری های خونی هم همینطور است.  هر چقدر بیماری که ارجاع می شود شیمی درمانی را به قدر کافی دریافت کرده باشد نه اینقدر در شیمی درمانی بماند که بعد از عودهای مکرر مراجعه کند، قطعا احتمال درمان بالا می رود.

کارآزمای بالینی طرح فلج مغزی در چه مرحله ای است؟

هم اکنون بزرگترین پروژه درمان با بندناف، پروژه درمان بیماران مبتلا به فلج مغزی است که بیمارستان مرکز طبی کودکان، شرکت فناوری بن یاخته های رویان و دانشگاه علوم پزشکی تهران با یکدیگر مشغول انجام آن هستند و نتایج تا کنون خوب بوده و با همکاری مسئولین انشاله ادامه این کار انجام می شود.

پایان مطلب/