آقای دکتر سلول درمانی چگونه وارد عرصه علم شد؟
سلول های بنیادی، سلول های پرتوانی هستند که می توانند خود را تولید و تبدیل به سایر سلول ها شوند .وجود سلول هایی که بتوانند خود را تولید کنند، دهه 1950 وارد عرصه پزشکی شد و بیش از 50 سال است که سلول های بنیادی برای اختلالات خونی مانند لوسمی و کمی بعدتر برای درمان نقص سیستم ایمنی استفاده شد. نتایج رضایت بخش آن انتظاراتی ایجاد کرد که شاید این سلول ها در بیماری های دیگر مانند بیماری های عصبی هم بتوانند موثر باشند.بیماری های عصبی به علت از دست دادن سلول های عصبی که شامل نورون ها و سلول های گلیال هستند، در سیستم عصبی مرکزی یا محیطی اتفاق می افتد. لذا به نظر می رسد سلول درمانی می تواند در این دسته از بیماری ها هم امید بخش باشد. 
از میان بیماری های عصبی، سکته مغزی، فلج مغزی، ام اس، پارکینسون، هانتینگتون و جراحت های نخاع جزء بیماری هایی بود که مدت ها مورد مطالعه قرار گرفت. در میان مطالعات به این نتیجه رسیدیم که سلول درمانی در بیماری SMA هم ممکن است موثر واقع شود اما ما در این مرحله سلول درمانی فلج مغزی را انجام دادیم. 
فلج مغزی با بهبود امکانات زایمان کم نشده است
فراوانی فلج مغزی 3 مورد درهر 1000 زایمان دیده می شود و شیوع آن با توجه به بهبود امکانات زایمانی کم نشده است. چون بچه های نارس با پیشرفت امکانات درمانی، زنده می مانند لذا شیوع فلج مغزی در بعضی موارد کم شده اما در بعضی ازانواع، حتی بیشتر هم شده است. 
دور انداختن بندناف بدترین کار است
در ایران بانک عظیمی از سلول های بنیادی بندناف داریم و خانواده ها علاقه دارند به صورت اختیاری خون بندناف فرزندشان را نگه دارند که یک منشا خوب برای استفاه است.  به نظر می رسد دور انداختن بندناف با مزایایی که دارد و سلول هایی که می توان از آن گرفت، بدترین کاری باشد که می شود بعد از زایمان انجام داد. در طرحی که برای بیماران مبتلا به فلج مغزی اجرا شد، از سلول هایی با منشا بندناف استفاده کردیم.
بندناف هم سلول های هماتوپویتیک، هم سلول هایی که از ژله وارتون گرفته می شود تحت عنوان سلول های مزانشیمی دارد.  این مطالعه برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی تزریق اینتراتکال سلول های بنیادی مزانشیمال مشتق از بند ناف آلوژنیک در مقایسه با گروه شاهد در ایجاد تغییر در معیارهای تکاملی بیماران فلج مغزی اسپاستیک طراحی شد. 
این مطالعه در سه گروه 36 نفری انجام شد. یک گروه که بدون تزریق بود و فقط ظاهر تزریق را برای آنها انجام دادیم و اصطلاحا گروه شاهد نامیده می شدند. یک گروه، سلول های هماتوپویتیک و گروه سوم هم سلول های مزانشیم بندناف . هر سه گروه به مدت یکسال ارزیابی شدند. بیماران بین گروه سنی 4 تا 14 ساله و اکثرا فلج مغزی اسپاستیک؛ اسپاستیک دی پارتیک و کوادری پارتیک بودند. برای هر سه گروه اقدامات توانبخشی ، مطالعات بالینی و رادیولوژی انجام شد. 
سلول ها را چگونه تامین کردید؟
سلول های هماتوپویتیک توسط شرکت فناوری بن یاخته های رویان تامین شد. بخشی از بیماران خودشان ذخیره داشتند و گروهی نیز از بانک خون بندناف عمومی تامین شد. سلول های مزانشیم بندناف هم شرکت سل تک فارمد با همکاری بانک خون بندناف رویان برای ما تامین کرد. 
در ابتدا قرار بود سازمان انتقال خون سلول را تامین کند اما به دلیل عدم وجود امکانات کافی، اعلام شد که هر شش ماه می توانند برای یک بیمار سلول تامین کنند که عملا غیر ممکن بود و طرح 5 ساله طول می کشید. قبل از شروع طرح قصد داشتیم برای برای هر بیمار در ازای هر کیلوگرم وزنش، 5 میلیون سلول تزریق کنیم که تامین این حجم سلول امکان پذیر نشد و در نهایت برای همه وزن ها و همه گروه های سنی به طور ثابت 20 میلیون سلول تزریق شد که در نتیجه متوجه شدیم تفاوت خاصی هم نداشته است .
ویژگی مطالعه ما این در طرح  این بود که اولین مطالعه با تعداد قابل قبولی با گروه شاهد و مداخله کارآزمای انجام شد. نکته دوم استفاده از سلول های مزانشیم بندناف و مقایسه آن با هماتوپویتیک بود . 
نتایج بعد از یک سال نشان داد که در 6 ماه اول درمان، بیمار بهبود حرکتی و شناختی پیدا می کند. برخی بیماران هم که تظاهرات طیف اوتیسمی داشتند، بهبود قابل توجهی داشتند. دربرخی بیماران، اسپاستیسیته کاهش پیدا کرد و کیفیت زندگی بیماران بهتر شد و با بررسی های دقیق مشخص شد بعد از یکسال رشته های عصبی ترمیم شده اند. 
افت در عملکرد سلول ها بعد از شش ماه
نکته مهم این است که بعد از شش ماه ، افت در عملکردها دیده می شد. یعنی کارآزمای بالینی ما نشان داد که عملکرد این سلول ها بعد از شش ماه کاهش پیدا می کند. 
ایده آل این است که سلول در محل جراحت زنده بماند تا اثر طولانی تری داشته باشد. تحقیقات ما نشان داد که باید تزریق های دیگری هم داشته باشیم. یک تزریق به بهبود عملکردها کمک می کند اما کافی نیست.
بیماران طرح قبلی چند تزریق داشتند؟
طرح اول شامل یک تزریق بود. بعضی از بیماران با رضایت خودشان وپرداخت هزینه، دو و یا سه تزریق را انجام دادند که خیلی راضی بودند. درطوا مطالعه کلا 400 تزریق داشتیم. ماندگاری اثر درمان، با تکرار در کنار توانبخشی بالاتر رفت. بیماران ما مشاوره های توانبخشی را مرتب یکسان انجام دادند و بهزیستی هم بودجه ای را برای این موضوع اختصاص داد. 
آیا طرح ادامه خواهد داشت؟ 
در کارآزمای بالینی اول، برای نخستین بار از سلول های مزانشیمی بندناف برای درمان فلج مغزی استفاده شد که نتایج خوبی داشت. سلول های بندناف مزیتی که نسبت به هماتوپویتیک دارد این است که نیاز به تطابق HLA ندارد و به کار سرعت می دهد. همچنین این مطالعه منجر به تولید محصولی به نام وارتوسل شد که تاییدیه گرفته است. به زودی یک کارآزمای بالینی جدید خواهیم داشت که سه نوبت سلول مزانشیم بندناف برای بیماران تزریق می شود.  
در این مطالعه جدید ، سه گروه بیماران دی پارتیک، کوادری پارتیک و همی پارتیک بین سنین 2 تا 14 سال انتخاب شده اند . سلول های طرح جدید، توسط شرکت سل تک فارمد و  شرکت بن یاخته های رویان که همکار طرح هستند برای ما آماده سازی می شود . طرح جدید زیر نظر غذا و دارو انجام می شود تا این سازمان نتایج طرح را بپذیرد. طرح اول ما منجر به انتشار مقاله ای شد که براساس آن، کار آزمای بالینی جدید نوشته شد. سل تک فارمد و بنیاد برکت اسپانسر این طرح هستند و  برای خانواده های داوطلب هیچ هزینه ندارد اما برای ما بیش از دو میلیارد و نیم هزینه دارد.
برای بیماران SMA  و اتیسم درمانی آغاز شده است؟
تجربه استفاده از سلول های بنیادی مزانشیم مشتق از چربی برای sma داریم. طرحی برای  تزریق سلول های  مزانشیم بندناف را هم اکنون مشغول آماده سازی هستیم. در این بین طرح اوتیسم هم به صورت پایلوت تصویب شده که در مرکز طبی با گذر از دوران کرونا انجام می شود. 
برای بیماران آسیب های نخاعی طرحی در دست اجرا هست؟
قبلا طرح درمان جراحت نخاع توسط دکتر صابری جراح مغز و اعصاب انجام شد اما آن موقع انتظارات زیاده از حد بود و نتایج عملی نشد. چنانچه طرح دوم ما اجرا شود، می توان  برای نوزادانی که آسفیکسی ( نرسیدن اکسیژن کافی به مغز در حین تولد ) می شوند در بدو تولد سلول مزانیشیم بندناف که سریع آماده می شود و نیاز به تطابق HLA هم ندارد، در NICU تزریق شود زیرا هرچه تزریق از نظر زمانی نزدیکتر به زمان جراحت انجام شود، بهتر است. تصمیم داریم این طرح را هم اجرا کنیم.
سخن آخر.....
سلول درمانی جزو درمان های جدید است که می تواند امیدوار کننده باشد. خانواده نباید انتظار معجزه داشته باشد و در دام افرادی که سلول درمانی را برای هر نوع بیماری به کار می برند بیافتند. برخی هدفشان تجاری سازی است که مورد تایید ما نیست . باید قبل از هر کار، طرح تحقیقاتی به طور علمی برای افراد داوطلب انجام شود و امید واهی به کسی نداد. 
پایان مطلب/